یكى از هدف هاى اصلى علم پزشكى فائق آمدن بر اثرات ناتوان كننده یك بافت یا یك عضو بیمار بوده است. در طول قرن ها قطع عضو آسیب دیده در صورت امكان تنها راه رهایى از درد بوده است. درك چگونگى عملكرد اندام ها به مرور زمان منجر به شناسایى آنها شد و در نتیجه با پیشرفت علم پزشكى در بعضى موارد با جایگزین كردن اعضاى ساخته شده سبب درمان بیمارى شدند. پیشرفت هاى دیگر علم پزشكى مثل كشف آنتى بیوتیك ها و داروهاى دیگر، واكسیناسیون و همچنین ارتقاى بهداشت عمومى همگى سبب طولانى شدن عمر انسان شدند. با طولانى شدن عمر انسان نیاز به جایگزینى اندام هاى آسیب دیده با اندام هاى سالم افزایش پیدا كرده است.امروزه كیفیت زندگى میلیون ها بیمار به طور قابل توجهى با جایگزینى اندام هاى مصنوعى نظیر پروتزهاى مفصلى، استنت هاى قلبى عروقى و دریچه قلبى بهبود پیدا كرده است. هزینه هاى اقتصادى و اجتماعى در جایگزینى بافت ها و اندام هاى آسیب دیده جمعیت رو به افزایش افراد مسن به ویژه در كشورهاى توسعه یافته بسیار زیاد شده است. از سوى دیگر اندام هاى مصنوعى دائمى نیستند و عمر محدود دارند. چون این اندام ها با بافت هاى میزبان كاملاً تلفیق نمى شوند به مرور زمان فرسوده شده و كارایى خود را از دست مى دهند. بنابراین باید با عضو جدید تعویض گردند. عمر این اندام هاى مصنوعى بسته به نوع موادى كه در ساخت آنها به كار مى رود حداكثر ۱۵سال است.اندام هاى مصنوعى از موادى ساخته مى شوند كه از نظر زیستى خنثى و از نظر مكانیكى بادوام هستند ولى بیشترشان از نظر سازگارى بیولوژیكى با بدن مناسب نبوده و گاهى سبب پاسخ هاى التهابى مى شوند. پاسخ هاى التهابى بدن به نوبه خود سرعت و فرسودگى آنها را زیاد مى كند. محققین هر ساله مواد جدیدى براى ساخت اعضاى مصنوعى از سرتاسر جهان عرضه مى كنند. با اینكه كیفیت آنها بهبود پیدا مى كند ولى هنوز مشكل فرسودگى و عمر محدود را دارند.افزایش طول عمر انسان توجه به اعضاى جایگزین را از دو رویكرد به خود معطوف كرده است.
۱- تعداد بیماران نیازمند به این نوع درمان ها بسیار افزایش یافته است.
۲- خود این درمان ها (اعضاى جایگزین) نیازمند طول عمر بیشترى هستند. بنابراین لزوم تغییر روش در ساخت این اعضا شدیداً احساس مى شود.تغییر این روش ها باید در جهتى باشد كه به جایگزینى بافت هاى هرچه بیشتر بیولوژیكى منجر شود. این اعضاى مصنوعى باید بتوانند رشد كنند و تكثیر یابند.یكى از ویژگى هاى اساسى بافت زنده در یك موجود پرسلولى توانایى تطابق و دگرگونى آن با تغییرات محیطى و فیزیولوژیكى است. نقص اعضاى جایگزین مصنوعى قبلى، عدم توانایى آنها در شناخت شرایط موضعى، ندادن پاسخ مناسب و نداشتن تطابق با بافت هاى اطراف است. بنابراین قدم بعدى در تكوین اعضاى جایگزین به كار بردن مواد فعال زیستى است كه بتواند علائم بیولوژیكى مناسب صادر كرده و همچنین پاسخ هاى سازنده در محل بافت آسیب دیده بدهد. این جایگزین ها باید بتوانند در محیط آزمایشگاه رشد كرده و تكثیر پیدا كنند. براى رسیدن به این اهداف؛ مواد زیستى ساخته شده باید داراى امكانات هوشمند باشند. تركیب این مواد با سلول هاى زنده امكان تولید بافت ها و اندام هاى زنده را مى دهد كه داراى وظایف زیستى بوده و توانایى پاسخ به تغییرات محیطى را دارند. همچنین طول عمر بیشترى نسبت به اعضاى مصنوعى فعلى دارند. سلول هاى بنیادى به عنوان بخش مهم این مولدهاى سلولى در حال طلوع هستند. سلول هاى بنیادى به خاطر توانایى تقسیم بسیار بالا و قدرت تمایز به رده هاى مختلف سلولى در كاربردهاى بالینى نظیر مهندسى بافت، سلول درمانى و كاربردهاى دارو بسیار مورد توجه قرار گرفته اند. پیاده كردن تكنولوژى هایى بر پایه این سلول ها نیاز به این دارد كه سلول هاى بنیادى و یا فرآورده هاى تمایز یافته آنها در خارج از بدن تولید شوند. در تكنولوژى هاى قبلى ما به توانایى سلول ها براى تولید یك پروتئین و یا تولید یك ویروس نیاز داشتیم. هدف این تكنولوژى جدید تولید خود سلول به عنوان یك محصول است.در كاربرد سلول هاى بنیادى در بعضى موارد هدف سود بردن از تكثیر خود سلول هاى بنیادى است براى مثال مى توان از پیوند سلول هاى بنیادى خون ساز نام برد كه به پیوند مغز استخوان معروف است. پیوند سلول هاى بنیادى خون ساز یا مغز استخوان سال ها است كه به عنوان درمان خیلى از بیمارى هاى بدخیم و خونى در سراسر دنیا در حال انجام است. در ایران نیز پیوند سلول هاى بنیادى خون ساز به عنوان یك درمان از ۱۵سال پیش در بیمارستان دكتر شریعتى شروع شده و ادامه دارد. در موارد دیگر هدف استفاده از سلول هاى تمایز یافته ویژه اى است كه از این سلول هاى بنیادى تولید مى شود. سلول هاى بنیادى را براساس قدرت تمایزشان دسته بندى مى كنند. سلول هاى بنیادى «پلورى پوتنت» (Pluripotent) كه توانایى تمایز به تمام سلول هاى یك موجود زنده را دارا هستند مثل سلول هاى بنیادى جنینى. سلول هاى بنیادى «مولتى پوتنت» (Multipotent) كه توانایى تمایز به سلول هاى مختلف یك نوع بافت یا یكى از لایه هاى سلولى جنین (جنین از سه لایه مختلف سلولى به وجود مى آید) را دارند. مثل سلول هاى بنیادى بالغ كه در بافت هاى مختلف بدن وجود دارند. سلول هاى بنیادى داراى سه ویژگى هستند:
۱- مى توانند مشابه خودشان را به وجود بیاورند.
۲- مى توانند به رده هاى مختلف سلولى تمایز پیدا كنند.
۳- مى توانند در داخل بدن بافت مورد نظر را بازسازى كنند.تغییراتى كه در طول عمر و سبك زندگى انسان ها در قرن ۲۱به وجود آمده است، چالش هاى محققین را با آنچه كه قبلاً بوده متفاوت كرده است.فراوانى بعضى بیمارى ها رو به افزایش است و امكان بهبودى آنها با درمان هاى جارى هم از نظر مالى و هم از نظر افزایش طول عمر فراتر رفته است. بیمارى قند یا دیابت، بیمارى هاى قلبى و عروقى، بیمارى هاى تخریب كننده اعصاب مثل پاركینسون و آلزایمر و بیمارى هاى مفاصل كه نیاز به تعویض دارند را مى توان از جمله این بیمارى ها نام برد. بازسازى بافت با جایگزینى سلول یكى از روش هاى ممكن براى درمان بیمارى ها در آینده خواهد بود. جایگزینى سلول به صورت یك عضو، درمان جدیدى نیست. پیوند كلیه یا پیوند قلب از سال ها پیش متداول شده است. ولى بزرگترین مشكل آن كمبود دهنده عضو است كه فقط براى تعداد كمى از بیماران امكانش وجود دارد. بنابراین درمان با جایگزینى سلول بیشتر توجه ما را به خود جلب كرده است. در این درمان باید سلول هاى بنیادى در خارج از بدن كشت و تكثیر شده و بعد به بیمار برگردانده شوند و آن عضو تخریب شده را از نظر ساختمانى، عملكرد و تطابق با شرایط فیزیولوژیك ترمیم كنند.از سلول هاى بنیادى مزانشیمى در ترمیم بافت آسیب دیده قلب، استخوان، غضروف، عصب، تاندون و غیره در مطالعات حیوانى استفاده شده است. اخیراً در مطالعات انسانى نیز استفاده از این سلول هاى بنیادى در ترمیم بافت ها شروع شده است. در ایران هم استفاده از این سلول ها در ترمیم بافت آسیب دیده قلب، كبد و همچنین در ترمیم سلول هاى عصبى در بیماران ام اس به صورت طرح هاى تحقیقاتى با همكارى بیمارستان هاى دكتر شریعتى، امام خمینى (ره) و انجمن ام اس ایران و دانشگاه علوم پزشكى تهران شروع شده است. یافته هاى فعلى اثربخشى درمان بیمارى هاى مختلف را با استفاده از سلول هاى بنیادى مزانشیمى نشان مى دهد. كاربرد این سلول ها بدون عوارض بوده و به نظر بى خطر مى آید. مشكلات اخلاقى نیز كه در استفاده از سلول هاى بنیادى جنینى مطرح است در این سلول ها مطرح نیست. با این حال پرسش هایى مانند بقاى زیستى این سلول ها، توانایى بازسازى عضو تخریب شده توسط آنها، اثربخشى این سلول ها بعد از كاشت موضعى یا عمومى و... مطرح است كه باید با مطالعات بیشتر پاسخ داده شوند.
منبع : روزنامه شرق
تعداد بازدید: ۱۹۵۹